Glikokortykosteroidy do stosowania zewnętrznego to powszechnie stosowana grupa leków dermatologicznych. Leki te, głównie przeznaczone są do leczenia m.in. atopowego zapalenia skóry, łuszczycy, świądu skóry. Ważne jest, aby stosować je odpowiednio, zapewniając właściwe ich działanie i zapobiegając jednocześnie wystąpieniu działań niepożądanych.
Działanie i zastosowanie
Glikokortykosterydy to grupa leków najczęściej stosowana w dermatologii, w celu leczenia miejscowych zapalnych chorób skóry, a także błon śluzowych. Leki te wskazane są do aplikacji zewnętrznej, na zmienione chorobowo zmiany skórne.
Działanie glikokortykosteroidów opiera się na modulacji odczynów immunologicznych, zapobiegają one nadmiernemu pobudzeniu układu odpornościowego i rozwoju chorób autoimmunologicznych. Glikokortykosterydy wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwwysiękowe, przeciwalergiczne i przeciwświądowe.
Postaci leków i ich użycie
Substancje lecznicze należące do tej grupy występują powszechnie w postaci maści, kremów (półstałe postaci), roztworów, zawiesin, aerozoli, lakierów (płynne postaci) oraz zasypek (stałe formy). Postacie płynne stosuje się na skórę owłosioną, najczęściej w etapach początkowych leczenia problemów skórnych, ze względu na działanie powierzchowne. Kremy, maści to produkty przeznaczone na skórę nieowłosioną oraz przy kontynuacji leczenia, po etapie stosowania form płynnych, w celu zwiększenia siły działania.
Podział
Glikokortykosteroidy dermatologiczne możemy podzielić na: słabo działające, umiarkowanie silne, silnie działające i bardzo silnie działające.
Do słabo działających leków sterydowych należą:
- octan hydrokortyzonu (również w preparatach łączonych) oraz
- piwalan prednizolonu (przeważnie w płynach i kremach).
0,5% octan hydrokortyzonu to jedyna substancja zarejestrowana w Polsce jako lek dostępny bez recepty, wyłącznie do krótkotrwałego stosowania, najczęściej – do 3 dni, od 2 do 3 razy na dobę.
- Maślan hydrokortyzonu,
- deksametazon,
- flumetazon,
- piwalan flumetazonu,
- acetonid triamcinolonu to substancje o umiarkowanie silnym działaniu.
Produkty uznane za silnie działające to:
- betametazon,
- walerianian betametazonu,
- dipropionian betametazonu,
- walerian diflukortolonu,
- acetonid fluocinolonu i
- furoinian mometazonu.
Bardzo silnie działające produkty mają zastosowanie w łuszczycy, zawierają one
Niektóre dostępne na rynku preparaty zawierają oprócz głównego składnika – glikokortykosteroidu, drugi składnik np. – antybakteryjny (np. neomycyna, gentamycyna), przeciwgrzybiczny (np. klotrimazol, nystatyna), bądź kwas salicylowy (działanie keratolityczne, polegające na usuwaniu martwych komórek naskórka).
Wskazania
Wskazaniami do stosowania w przypadku leków z tej grupy to: atopowe zapalenie skóry, łojotokowe zapalenie skóry, kontaktowe zapalenie skóry, toczeń rumieniowaty, łuszczyca, świąd skóry, liszaj płaski, a także pomocniczo: po ukąszeniach owadów i w łagodnych oparzeniach.
Działania niepożądane
Glikokortykosterydy należy używać wyłącznie według wskazań lekarza, farmaceuty i ulotki dla pacjenta. Niewłaściwe stosowanie: zbyt długie, poza wskazaniami, stosowanie w miejsca nie przewidziane w ulotce, może być groźne. Najczęstszym działaniem niepożądanym zgłaszanym w trakcie miejscowej terapii są: zaniki naskórka i tkanki podskórnej, rozstępy skórne, trądzik posteroidowy, teleangiektazje (poszerzone drobne naczynia krwionośne), przyustne zapalenie skóry, zapalenie skóry wokół okolic oczu, objawy plamicy i wybroczyn, nadmierne owłosienie na twarzy, wydłużenie procesu gojenia ran, owrzodzenia, a także nadkażenia bakteryjne, grzybicze oraz wirusowe. Zaleca się zachować ostrożność podczas glikokortykosteroidoterapii schorzeń skóry twarzy (przeważnie nie dłużej niż 5 dni, wyłącznie z przepisu lekarza, z wyłączaniem silnie działających substancji leczniczych z tej grupy), ze względu na możliwość uszkodzenia skóry twarzy i pojawienie się trądziku różowatego posteroidowego. Częstotliwość występowania działań niepożądanych jest zależna od siły działania leku, stężenia, częstości stosowania (dawkowanie), miejsca aplikacji, wielkości powierzchni, okolicy ciała na którą się ją stosuje, sposobu podawania (np. opatrunek okluzyjny – rodzaj opatrunku, który chroni przed czynnikami zewnętrznymi i jednocześnie zwiększa wchłanianie substancji czynnej leku), czasu leczenia, a także wieku oraz płci. Leczenie tym typem leków nie powinno trwać dłużej niż 2 tygodnie, przy dawkowaniu dwa razy na dobę, chyba, że lekarz zadecyduje inaczej.
Przeciwwskazania
Przeciwwskazaniami dla tej grupy leków są głównie trądzik różowaty, owrzodzenia, kobiety w ciąży. U dzieci leki z tymi substancjami stosuje się krócej, ze względu na ich większe wchłanianie. Miejscowe używanie tych produktów leczniczych może hamować wytwarzanie przeciwciał przez organizm (obniżenie odporności), dlatego nie wskazane są szczepienia w trakcie kuracji tymi lekami.
Przy stosowaniu glikokortykosterydów należy pamiętać o równoczesnej, odpowiedniej pielęgnacji skóry, która polega na jej nawilżeniu i natłuszczeniu.
Tylko kilka preparatów, to leki dostępne bez recepty (OTC), natomiast duża pozostałość to produkty lecznicze dostępne wyłącznie z przepisu lekarza.
Najbezpieczniejszym wyborem jest stosowanie najsłabszych glikokortykosteroidów, przez jak najkrótszy czas. Przy prawidłowej terapii, leki te są dość bezpieczne i skuteczne.
