Dlaczego leki są dostępne tylko na receptę na przykład maści z ketoprofenem?

Niejeden z Was przeżył zapewne szok, kiedy prosząc w aptece o popularną, reklamowaną maść przeciwbólową usłyszał: „Tylko na receptę!” Czy to aptekarze utrudniają życie zwykłym ludziom, czy też kryje się za tym coś więcej?

Na receptę czy bez?

Jak wiadomo, nie ma leków, które byłyby całkowicie bezpieczne. Jedne są niebezpieczne mniej, inne bardziej. Dlatego w procesie wprowadzania leku do obrotu ustala się dla każdego specyfiku tzw. kategorię dostępności. Naukowcy analizują częstość występowania skutków ubocznych danego leku oraz ich siłę rażenia, i na tej podstawie ocenia się, czy dostęp do niego może być swobodny, czy uzależniony od decyzji specjalisty.

Ogólnie rzecz biorąc, leki względnie bezpieczne, którymi trudno jest zrobić sobie krzywdę, są dostępne bez recepty – czyli dostają kategorię OTC (z ang. over the counter – ponad ladą). Substancje lecznicze poważniejszego kalibru, których nieumiejętne stosowanie zagraża życiu lub zdrowiu, dostają kategorię Rp. (lek wydawany z przepisu lekarza). Takie leki mogą być stosowane dopiero wtedy wtedy, gdy fachowiec uzna to za stosowne, tzn. jeśli korzyści z zastosowania leku przewyższają ryzyko.

Kiedy recepta przestaje być potrzebna?

Kategoria dostępności nie jest dana raz na zawsze. Często dopiero „w praniu” wychodzi, że dany lek jest bardziej bezpieczny niż sądzono – i wtedy zostaje on dopuszczony do sprzedaży odręcznej (bez recepty). Ostatnio taki los spotkał wiele specyfików leczących nadkwaśność i chorobę wrzodową (Bioprazol Bio, Polprazol AcidControl, Controloc Control i wiele innych). Często nalegają na to sami producenci – lek dostępny bez recepty można reklamować w mediach i popyt na niego wzrasta. Dla zwykłych zjadaczy ibupromu jest to korzystne o tyle, że nie muszą za każdym razem starać się o receptę. Niebezpieczny jest za to fakt, że ludzie dowiadują się o tych lekach z kolorowych gazetek i innych sugestywnych kampanii reklamowych – a nie każdy potrafi ocenić, czy dany lek jest dla niego odpowiedni. Opóźnia się też moment wizyty u lekarza; część osób łyka pigułki, nie robiąc sobie żadnych badań diagnostycznych, a to pogarsza kontrolę choroby.

Kiedy potrzebne jest ograniczenie dostępu do leku?

Zdarzają się również sytuacje  odwrotne – lekarstwo, które uchodziło za  bezpieczne i niegroźne, ukazuje swoje mroczne oblicze. Tak było w przypadku maści z ketoprofenem. Okazało się, że bardzo często powodowały one reakcje fototoksyczne, czyli oparzenia słoneczne skóry posmarowanej maścią. Chociaż w ulotkach napisane było, że po użyciu maści nie wolno wystawiać się na słońce, to większość ludzi ulotek nie czytała, a farmaceuci też nie zawsze podkreślali ten fakt. Skutek łatwo przewidzieć – wiele osób skuszonych reklamą smarowało swoje obolałe plecy lub kontuzjowane kończyny, a następnie pełni nowych sił szli kopać ogródek czy grać w piłkę. Część z nich wracała z oparzeniami słonecznymi, rumieniem, a w cięższych przypadkach pozostawały im trwałe przebarwienia na skórze. Sytuację komplikuje fakt, że ketoprofen wchodzi w reakcję z niektórymi składnikami filtrów przeciwsłonecznych – a więc nawet posmarowanie się kremem z maksymalną ochroną SPF 50+ nie zawsze ratowało sytuację.

Dodatkowo, wielokrotnie po użyciu maści z ketoprofenem obywatele nakładali na obolałe miejsca opatrunek. Nic bardziej mylnego! Powstała w ten sposób „kołderka” rozgrzewa skórę i ułatwia wchłanianie się substancji leczniczej do krwiobiegu. Wtedy, oprócz miejscowego działania przeciwbólowego i przeciwzapalnego lek zaczyna wywierać działanie ogólne – i jednocześnie pojawiają się silniejsze działania niepożądane. Jak każdy lek z grupy NLPZ, ketoprofen wchłonięty w dużej ilości przez skórę może uszkadzać śluzówkę żołądka, wywołać atak astmy lub osłabić działanie leków obniżających ciśnienie!

Wszystkie te czynniki spowodowały, że postanowiono dmuchać na zimne. Najpopularniejszych maści przeciwbólowych z ketoprofenem już bez recepty nie kupimy. O ile mi wiadomo, w dalszym ciągu można kupić bez recepty maści o nazwie Ketoprom czy Ketopronil.

Dlaczego część maści z ketoprofenem jest na receptę, a część nie?

Szczerze mówiąc, też się nad tym zastanawiam. Możliwe, że jest to spowodowane procedurami, które każą ocenić każdą konkretną maść indywidualnie. Możliwe, że przekazanie pod lekarską jurysdykcję wszystkich preparatów ketoprofenu to tylko kwestia czasu. Inna hipoteza to zmiana kategorii dostępności na wniosek samych producentów – być może skala oparzeń była tak duża, że woleli zwiększyć środki ostrożności, aby zmniejszyć koszta odszkodowań? Z drugiej strony, zmiana kategorii dostępności z „bez recepty” na „receptę” zmniejsza obroty – nie dość, że leku na receptę nie wolno reklamować w mediach, to jeszcze część stałych wielbicieli odejdzie od okienka z kwitkiem. Cóż, czas pokaże co będzie dalej…